Aslını sorarsanız böyle bir başlık bile sıkıcı gelir bana. Hiçbir zaman hiçbir şekilde okuma önerilerini ciddiye almayan bir edebiyat öğretmeni olmuşumdur her zaman. Üstelik kendi öğrencilerine, bir okuma listesi sunan bir edebiyat öğretmeni olarak… Hatta daha da ileri gidip önerdiğim kitaplardan sıkılan öğrencilere sıkıldığı bu eseri neden okuması gerektiği ile ilgili öyle çok neden sıralarım ki… Gördüğünüz gibi başlı başına çelişkili bir durum var ortada…
Söz konusu olan üniversitede bir bilim ya da sanat dalında uzmanlaşmak değilse, edebi eserleri bireyin kendisinin seçmesi gerektiğine inanırım. Genelde seçilen kitaplara baktıkça da hayal kırıklığına uğrayıp kendi kendimle çelişmek pahasına bir yol haritası çizerim listelerle. Peki bu listeleri neye göre yaparım? En büyük edebi yapıtlara göre mi? Derslerim için evet, ama bir lise öğrencisi benden tatilde okumak için bir liste istiyorsa bu listeyi sadece kurgusal metinlerle sınırlandırmam. Bunun dar bir bakış açısı olduğunu savunurum her daim. Özellikle de lise öğrencileri için. Çünkü lise öğrencilerinin, bana göre ilkokul ve üniversite öğrencilerinden çok daha özel bir durumu vardır. Lise öğrencilerinin entelektüel dünyaya doğru yeni bir yolculuğun içinde olduğunu düşünürüm hep.
Biyoloji, matematik, edebiyat, fizik, kimya, coğrafya ve tarih gibi çok farklı disiplinlere yönelik olarak en temel alanları tanımaya ve öğrenmeye doğru eşsiz bir yolculuktur bu. Çoğu zaman bu özel yolculuk; ezberletilen formüller, kavramlar ya da isimlerle sıkıcı bir işkenceye dönüşür. Elbette bunun birçok temel nedeni vardır, ama en önemli nedenlerden birisi de bakış açısıdır. Dolayısıyla önerdiğim bu kitapların, öğrencilerin farklı disiplinlere yaklaşımına dair yeni bir bakış açısı sağlayacağını düşünüyorum. Bir edebiyat öğretmeni olarak farklı disiplinlerden kitap önermeye ne kadar hakkım var, haddimi aşmak ne kadar doğru olur, diye sorgulamadan duramıyorum. Fakat, çocukluğundan beri farklı alanda okuma yapan bir edebiyat öğretmeni olarak önerdiğim kitapların da bütünsel bir bakış açısı kazandırmasının çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bu açıdan bakıldığında evrime dair tek bir cümle duymamış bir öğrencinin Emile Zola ya da örneğin Tevfik Fikret okumasının ne kadar anlamlı olacağını, fizik biliminin bakış açısından dünyaya hiç bakmamış bir lise öğrencisinin ütopya/distopya ya da bilimkurgu eserlerini okurken eksik kalacağını, coğrafya bilimine dair hiçbir bakış açısı kazanmamış bir öğrencinin Jules Vernes ya da Yaşar Kemal okurken mekânın özelliklerini ve mekâna dair yapılan betimlemeleri kavrayamayacağını düşünürüm. Bana göre; lise öğrencileri çeşitli terimleri, kavramları ya da olguları öğrenme çağındadır. Bu nedenle olabildiğince farklı alandan beslenmeliler ve bu beslenmeyle de kavramsal dünyalarını geliştirmelidirler.
Ne yazık ki böyle bütünsel bir okuma kültürünü öğrencilere benimsetmek çok zordur. “Okusun da ne okursa okusun, yeter ki okumanın zevkine varsın” yargısının lise çağındaki çocuklar için çok tehlikeli olduğunu düşünüyorum. Her ne kadar yazının başında da bahsettiğim gibi kendim sınırlara karşı çıksam da özellikle lise döneminin kendine has özelliklerinden dolayı bir başka sınır çizmek zorunda olduğumu hissediyorum.
Öncelikle biyografi okumanın öğrenciler için çok iyi olacağını düşünüyorum. Özellikle liseye yeni başlamış olan öğrenciler popüler isimlere karşı oldukça meraklıdırlar. Bu bağlamda, en yeni kuşakların bile isimlerini duydukları en popüler isim Albert Einstein’dır. Her ne kadar onun tam olarak neyi başardığını anlamasalar da evrensel bir tavırdan dolayı öne çıkarılan Einstein figürüne genelde olumlu yaklaşırlar. Tam da bu noktada, Walter Isaacson’un Einstein Yaşamı ve Evreni isimli kitabı tam da liseye yeni başlayan öğrenciler içindir. Yazar, oldukça sade bir dille Einstein’i bütünsel olarak ele almaktadır. Üstelik, kitabın içinde Einstein’a ait olan fotoğraflar da kitabı liseli öğrenciler için de çekici kılmaktadır. Kitap aslında bir yandan ünlü fizikçi Albert Einstein’ı anlatırken bir yandan da okuru fiziğin o eşsiz büyüsel dünyasına çekmektedir. Bu bağlamda eseri okuyan öğrenciler, fizik biliminin kapısını da aralayabilirler. Lisede fizik dersi görmüş öğrenciler Richard Feynman’ın Fizik Yasaları Üzerine isimli eşsiz eserini okuyabilirler. Her ne kadar bu eser; üniversitede sunulan konferansların bir derlemesi olsa da Feynman’ın bilimi tüm halkın anlayabileceği bir dilde anlatması, kitabın lise öğrencileri için de uygun olmasını sağlamış. Nitekim, eserin ilk bölümünde yer çekimini anlatan Feynmann, fiziğin doğasını da çok sade ve açık bir dille okura sunuyor. Temel biyoloji dersi alan liseli öğrenciler için de TÜBİTAK Yayınları’ndan çıkan Mahlon B. Hoagland’ın yazdığı Hayatın Kökleri kitabını önerebilirim. Canlıların en temel birimini anlatmakla başlayan bu eser, biyoloji dünyasına açılan en eşsiz kapılardan biri bence. Liseli öğrenciler için Çağrı Mert Bakırcı tarafından yazılan 50 Soruda Evrim isimli kitabın da çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bu kitap, hem evrime dair hem de biyolojiye dair öğrencilerin ufkunu geliştirebilir. Marie Curie Bir Bilimkadınının Olağanüstü Yaşamöyküsü önereceğim bir diğer kitap. Marie Curie, iki kez Nobel ödülü almasının yanı sıra hem bir fizikçi hem de bir kimyagerdir. Bu kitap, sadece bir biliminsanının yaşamını ele almakla kalmaz. Bir kadının “kadın kimliği” ile bilim yapmak için nasıl mücadele etmek zorunda kaldığını ve yaşadığı onca engellemelere rağmen insanlık için umuda nasıl sarıldığını da ilgi çekici bir dille anlatmaktadır. Tarihi ve coğrafi bir bakış açısı kazandıran ve William Sandys Wright Vaux tarafından kaleme alınan Antik Anadolu-Yunan Şehirleri ve Ege Adaları kitabı da oldukça önemlidir. Bu kitabı okuyan lise öğrencilerinin, hem coğrafyanın toplumsal yapıya olan etkisini hem de tarihle mitolojinin nasıl buluştuğunu daha somut bir biçimde anlayabileceğini düşünüyorum. Ünlü filozof Platon tarafından yazılan Sokrates’in Savunması ise lise çağlarımda okuduğum ve en temel değerleri sorgulamamı sağlayan eşsiz bir eserdi. Bu eserin de lise öğrencileri için çok önemli olduğunu düşünüyorum.
Kendi alanlarım dışında olsa da, bütünsel bir bakış açısını önemsediğim için, bu kitaplardan birkaç önerinin yeterli olacağını düşünüyorum. Daha kapsamlı bir okuma listesi için bu alanlardaki uzmanlardan ya da öğretmenlerden kitap önerisi alınabilir. Lise öğrencileri için önerebileceğim kurgusal metinleri de aşağıda liste halinde paylaştım. Bu öneri listesini hazırlarken; toplumsal cinsiyet, göç, sınıf farklılığı, ekoloji, kimlik gibi kavramlar çerçevesinde oluşan evrensel sorunları ele alan kitapları seçtiğimi belirtmeliyim. Bunun en önemli nedeni de öğrencilerin bu temel alanlara ait kavramları ve olguları öğrenip evrensel sorunlara dair görüş açılarını besleyecek nitelikteki eserlere önem vermemdir. Tabii ki bu liste genişletilebilir, ama ben en önemli kırk eseri yazmak istedim. Umarım faydalı olur. Listedeki kitapların sadece alfabetik sıraya göre sıralandığını vurgulamak isterim.
Akçasazın Ağaları- Demirciler Çarsısı Cinayeti ve Yusufçuk Yusuf- (Yaşar Kemal)
Alemdağda Var Bir Yılan (Sait Faik Abasıyanık)
Ana (Maksim Gorki)
Bütün Tiyatro Eserleri (Cevat Fehmi Başkut)
Çanlar Kimin Çalıyor (Ernest Hemingway)
Çöplüğün Generali (Oya Baydar)
Doğu’nun Limanları (Amin Maalouf)
Dorian Gray’in Portresi ( Oscar Wilde)
Dönüşüm (Franz Kafka)
Gazap Üzümleri (John Steinbeck)
Germinal (Emile Zola)
Gezgin (Halil Cibran)
Gökdelen (Tahsin Yücel)
Gör Bağır (Fuat Sevimay)
Gülün Adı (Umberto Eco)
Hamlet (William Shakespeare)
İnsan Ne ile Yaşar (Lev Tolstoy)
Kafamda Bir Tuhaflık (Orhan Pamuk)
Kahire Modern (Necib Mahfuz)
Keşanlı Ali Destan (Haldun Taner)
Kırmızı Pazartesi (Gabriel Garcia Marquez)
Kırmızı Zaman (Mine Söğüt)
Kürk Mantolu Madonna (Sabahattin Ali)
Leş -Toplu Öyküler (Ferit Edgü)
Mahmud ile Yezida (Murathan Mungan)
Martin Eden (Jack London)
Medeniyetin Yedek Parçası (Aziz Nesin)
Murtaza (Orhan Kemal)
Öylesine Bir Hikâye (Anton Çehov)
Palto (Nikolay Gogol)
Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi (James Joyce)
Siddhartha (Hermann Hesse)
Sineklerin Tanrısı (William Golding)
Sputnik Sevgilim (Haruki Murakami)
Suç ve Ceza (Fyodor Dostoyevski)
Tehlikeli Oyunlar (Oğuz Atay)
Toprak Ana (Cengiz Aytmatov)
Yabancı (Albert Camus)
Yüksek Gerilim (Adalet Ağaoğlu)
1984 (George Orwell)
Bu listeye ek olarak; Nazım Hikmet Ran’ın, Orhan Veli’nin, Turgut Uyar’ın, Murathan Mungan’ın, Didem Madak’ın, Cemal Süreya’nın şiir kitaplarını da eklemek istiyorum. Tabii ki bu listede birçok eksik bulunmaktadır, ama bu listenin bir başlangıç olabileceği hep akılda tutulmalıdır. Yararlı olması dileğiyle…
