Bu yazı ile cumhuriyetin politik ideali olan ortak iyinin inşasında eğitimin işlevi üzerine genel bir çözümleme yapmaya çalışacağım. Ortak iyi kavramı, karmaşık olduğu kadar çok boyutlu bir nitelik göstermektedir. Dolayısıyla bu kısa yazı ile ortak iyinin ne olduğu, ortak iyinin inşa sürecinde eğitimin -eğitim politikalarının- işlevi ve cumhuriyet ideolojisi ile ilişkisine dair sorulara yanıt arayacağım.
Ortak İyi: Yüzyılın Arayışı
Politika biliminin ve politika felsefesinin önemli kavramlarından ve tartışma alanlarından biri olan ortak iyi kavramı, toplumbilim, psikoloji, antropoloji, tarih, hukuk gibi disiplinlerin de ilgi alanına girmektedir. Ortak iyi kavramı; İlkçağdan Ortaçağa, Aydınlanmadan Fransız ve Türk Devrimlerine insanları -devlet içerisinde yurttaşları- bir arada tutan bağa ilişkindi. Ortak iyinin ne olduğu kadar, nasıl inşa edilebileceği de önemli bir sorunsaldır. İnsanların birlikte yaşama zorunluluklarına bağlı olarak karmaşık bir hâl alan ortak iyiyi tanımlama ve inşa sorunsalının çözümü, insanın bireyselliğine dayalı olarak da zorlaşmaktadır.
Farklı Eğitim Politikaları Toplumsal “İyi”yi Şekillendirir?
İnsan doğası, birlikte yaşamın gerek ve şartlarını anlamayı ve oluşumuna katkı vermeyi gerektirir. Bunu etkili yapabilmek için ise eğitimden yararlanırız. Eğitim, insanın birlikte yaşamın gerektirdiği insanlaşma, özgürleşim ve toplumsallaşma süreçlerine doğrudan etki etmektedir. Bu düşünceden hareketle eşitlik, özgürlük, dayanışma, işbirliği, paylaşım, sevgi-saygı gibi duygu, tutum ve davranışları merkezine koyan toplumcu eğitim politikalarına dayalı olarak kurulan eğitim sistemleri ortak iyinin inşasını destekleyen başat yapılar olmaktadır. Ancak bu yönelimin karşısında her zaman meritokratik bir anlayışa dayandırılan ve yarışma, kazanma, hazcılık, kariyer gibi duygu, tutum ve davranışları önceleyen bireyci liberal eğitim politikalarının varlığını da göz ardı etmemek gerekecektir. Dolayısıyla farklı eğitim politikalarının yaratacağı ortaklaşacı ve bireyci kültürler, birlikte yaşamı kolaylaştıran ortak iyinin oluşturulmasında belirleyici olmaktadır. Bu belirleyicilik, çatışma ve uzlaşma unsurlarını da birlikte barındırmaktadır. Ortak çıkar ve ortak yararı bireysel çıkar ve bireysel yararın yerine koyan bireyin bu yönelimi, genel olarak toplumsal sınıflar arası ilişkilerin -güç ilişkilerinin-, toplumsal kültürün ve eğitim politikalarının bir sonucudur. Eğitim politikalarının yaşama geçirildiği yapılar olarak temel eğitim sistemlerinin -okulların- işlevi, bireyin temel yaşam becerilerini desteklemektir. Temel yaşam becerilerinin başında da bireyin eşzamanlı olarak özgürleşme ve toplumsallaşma becerisi gelmektedir. İlk bakışta özgürleşim ile toplumsallaşmanın karşıtlık oluşturduğu ve birlikte gerçekleşmelerinin çelişkili gelebileceği bir durum algılayabiliriz. Ancak detaylı olarak ele alındığında bu süreçlerin birbirini destekleyen ve birlikte gerçekleşen bir özelliğe sahip olduğu görülebilir.
Bireyin temel yaşam becerilerini destekleyen ve ortak iyi, birlikte yaşam, ortak yarar, ortak amaç gibi duygu, tutum ve davranışları geliştiren bir öğretim programına sahip iyi temel eğitim ile Rousseau’nun betimlediği toplum sözleşmesine ulaşılabilir. Bu saptama, Platon’un cumhuriyet ütopyasıyla başlayıp Aristoteles’in iyi yaşam kurgusundaki ortak iyiyi üretmede devletin yurttaşları eğitmesi önerisiyle süren ve Durkhem’in eğitimin toplumsal işlevine ilişkin uyarılarını da kapsayan bir süreklilik ile başlangıçtan günümüze insanlık tarihinin birikip üretimine dayandırılabilir.
Ortak Yarar Üzerine Odaklanmış Bir Yurttaşlık Politikası
Cumhuriyet, ortak yarar üzerine odaklanmış bir yurttaşlık politikasına sahiptir. Bu politika, bireysel yararı toplumsal yararla ayrılmaz bir şekilde bağlı görür ve bireyin kendini toplumsal yarara adamış yurttaşlara dönüştürmeyi hedefler. Bir ideal olarak da kabul edilen cumhuriyet, ister bir ideoloji, ister bir felsefe ya da bir politik sistem olsun onu betimleyen özellikler ortaktır. Eşitlik, özgürlük, kardeşlik, adalet, lâiklik, hukukun üstünlüğü ve toplumsal egemenlik, demokrasi, hiçbir ayrımcılığın tanınmaması, yönetime katılım sağlanması gibi ilkeler cumhuriyet rejiminin ortak iyinin üretilmesi için ne denli olanaklar sunduğunu göstermektedir. Cumhuriyet ideolojisinin eğitim politikaları; toplumcu, eşitlikçi, kamucu nitelikleriyle toplumda oluşan ortak iyi duygu ve davranışının gelişimine önemli katkılar sunabilir.
Ortak iyinin inşasındaki engelimiz, egemenlerin -yönetici sınıflar- çıkarlarını toplumun çıkarları olarak sunarak güvence altına almış olmaları veya güvence altına almak istemeleridir. Dolayısıyla ortak yararı ekonomik ve politik güç olarak kullanarak sınıf farklılıklarını gizleyen egemen ideolojiye -neoliberalizme- karşı yeterince uyanık kalmalıyız.
Sonuç olarak, politik ideolojilere göre farklı anlam ve yorumlara sahip ortak iyi -kamu yararı- kavramı, özellikle liberal, muhafazakar ve faşizan yönelimlere karşı da bir direniş anlamı yüklenmiştir. Ortak iyi duygu ve davranışını hedefleyen bilimsel, lâik ve kamucu bir eğitim sistemi -süreci-; toplumun aynı zamanda bireyin barış, özgürlük, eşitlik, adalet, güven, insan hakları, laiklik, demokrasi ve gönenç içinde yaşamasını güvence altına alacaktır. Ortak iyi kavramının bireye sağlayacağı haklar ve ödevlerin belirlenerek tanımlanması ve korunması, Freiryen bir ifade ile bir bilinçli eylemi -praksis- gerektirir. Bu bilinçli eylem ise eleştirel pedagojinin biricik vaadi olarak özgürleştirici ve toplumsallaştırıcı bir eğitim ile olanaklı olacaktır. Ortak iyi kavramı, özgürlükçü bir toplumun değerlerinin birlikte üretildiği, benimsendiği, geliştirildiği, korunduğu bir idealin başat kavramı olarak karşımızda durmaktadır. Onu daha çok anlamaya ve daha güçlü bir şekilde inşa etmeye çalışmalıyız. Bunu başaramaz isek korkarım Hobbesçu doğa durumuna -herkesin herkese karşı savaşı- dönmek zorunda kalırız.
