Hemen hemen hergün yapay zekanın (YZ) yeni bir kullanım alanına ilişkin haberlerle karşılaşıyoruz. Yapay zekanın eğitimde kullanım alanları da gün geçtikçe genişlemektedir. Eğitimde YZ destekli platformlar ve uygulamalar, özellikle öğrenmeyi kişiselleştirme, eğitim süreçlerinde verimliliği artırma, öğrenme motivasyonunu destekleme ve öğrenme deneyimlerini zenginleştirme gibi “vaadedilen” özellikleriyle öne çıkmaktadır. Ancak, bu platformları ve uygulamaları, bunların eğitimin temel amaçlarına ve doğasına nasıl etkilerde bulunduğunu sorgulamadan olduğu gibi benimsemek sağlıklı olmayabilir. Bu yazıda, eğitim süreçlerinde en yaygın kullanılan bir grup platform ve uygulama, olası olumlu ve olumsuz yönleriyle okuyucuya tanıtılmış ve yazının son bölümünde “eğitimde teknoloji kullanımı eleştirel bir perspektiften” değerlendirilmiştir.
Knewton Alta
Knewton Alta tanıtımında platformun aşağıdaki özelliklere sahip olduğu iddia edilmektedir:
- Eğitmen Kontrolü: Eğitmenler, öğrencilerin göreceği içeriği öğrenme hedeflerine göre düzenler.
- Entegre Öğrenme Fırsatları: Öğrencilere anında geri bildirim, entegre eğitim ve dinamik telafi yöntemleri sunar.
- Uyarlanabilir Öğrenme Teknolojisi: Knewton Alta, öğrenci seviyelerine göre sürekli tanı ve uyarlama yaparak kişiselleştirilmiş öğrenme sağlar.
- Eyleme Dönüştürülebilir Eğitmen Analitiği: Kolay incelenebilir ve gezilebilir eğitmen panelleri sunar.
- Herkese Erişilebilir: Teknoloji, içerik ve kullanıcı deneyimi, WCAG 2.0 AA seviyesinde ADA uyumludur.
Knewton Alta ve benzeri platformlar öğrencilerin eğitimle ilgili bireysel ihtiyaçlarını kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunarak karşılayabilir ve böylece öğrenme süreçleri daha etkili ve etkin hale gelebilir. Ancak, bu platformlara erişim ücretlidir ve bu olanakları sunan şirketler piyasa mantığının kaçınılmaz sonucu olarak öğretmen ve öğrencilere müşteri gözüyle bakmaktadır.
Smart Sparrow
Smart Sparrow tanıtımında bu platformun eğitmenlere tamamen kontrol ettikleri, kişiselleştirilmiş, aktif ve uyarlanabilir öğrenme deneyimleri oluşturma imkanı sunduğu; eğitmenlerin, bu platformla zengin simülasyonlar ve aktiviteler tasarlayarak öğrencileri etkileşimli derslerle buluşturabilecekleri; platformun, öğrencilerin performansını gerçek zamanlı olarak analiz etmeye ve hızlı müdahalelere olanak tanıdığı; platformun eğitmenlerin yaratıcılığını destekleyen düzenlenebilir şablonlar ve bileşen kütüphanesi ile etkileşimli ders materyalleri tasarlamalarını sağlayabileceği belirtilmektedir.
Smart Sparrow ve benzeri platformlar öğrencilerin öğrenme içeriklerini kendi hızlarında öğrenme olanağı sağlayarak öğrenme süreçlerini esnekleştirebilir. Öte yandan eğitimde teknolojinin yoğun kullanımı, eğitim sürecini standartlaştırarak, insanın eğitim süreçlerindeki özne olma konumunu aşındırabilir.
Power School
PowerSchool “merkez ofisten sınıfa ve eve kadar, tüm eğitim ekosistemini destekleyen” bir platform olarak tanıtılmaktadır. Bu platformun sağladığı olanaklarla ders planlarının oluşturulması, düzenlenmesi, paylaşılması, öğrenci ve öğretmen verilerinin toplanması ve işlenmesi, platform içi iletişim araçları, kişiselleştirilmiş eğitim, vb. eğitim öğretimle ilişkili birçok süreç yönetilebilmektedir.
Bu platform özellikle öğretmenlerin eğitimle ilgili süreçleri tek bir dijital merkezden yönetmesine olanak sağlamaktadır. Ancak platforma erişimin finansal maliyetini karşılayamayanlar veya dijital bilgi ve beceri eksikliği olan kesimler açısından dijital uçurum derinleşebilir.
DreamBox Learning
DreamBox Learning adlı platformda eğiticiler ve aileler için uyarlanmış programlar mevcuttur. Eğiticiler için geliştirilmiş olan programlardan “DreamBox Math” ve “DreamBox Reading” özellikle vurgulanmaktadır.
DreamBox Math şöyle tanıtılmaktadır: “DreamBox Math (K-8), müfredat ve sürekli biçimlendirici değerlendirmeyi entegre eden, ilgi çekici ve uyarlanabilir bir matematik programıdır. Bu program, her öğrencinin öğrenme yolculuğunun neresinde olduğuna bakılmaksızın, öğretimi kişiselleştirir, kavramsal anlayışı geliştirir, kritik becerileri kazandırır ve başarıyı artırır.”
DreamBox Reading ise platformda şu tanıtıcı ifadelere yer verilmiştir: “DreamBox Reading (K-12), tüm öğrenciler için sessiz okuma akıcılığı, anlama, kelime bilgisi ve motivasyonu artırdığı kanıtlanmış, kapsamlı ve veri odaklı bir okuma programıdır. DreamBox Reading, öğrenci katılımı, ilerleme ve verimli mücadeleye dayalı olarak öğretimi farklılaştırmak ve kişiselleştirmek için yaşa uygun, anında destek ve yönlendirme sağlar.”
DreamBox Learning ve benzeri platformlar, kişiselleştirilmiş öğrenme hedefleri belirleme ve böylece öğrenci performansını bireysel olarak izlemeye olanak sağlayarak öğrencilerin kendi hızlarında ilerlemelerini mümkn kılabilir. Ancak, kişiselleştirilmiş öğrenme uygulamaları, bireysel rekabeti teşvik ederek toplu öğrenme becerilerinin kazanılması gereksinimini gölgeleyebilir.
Khan Academy
Khan Academy platfomunda öğrenciler, öğretmenler, ve ebeveynler için öğrenim/öğretim programları mevcuttur. Akademi kişiselleştirilmiş öğrenme ve değerlendirme temelli çalışmaktadır.
Khan Academy, geniş kapsamlı ve ücretsiz eğitim kaynakları sunarak eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmasına katkıda bulunmaktadır. Fakat, Khan Academy ve benzeri platformlar, eğitimi aşırı standartlaştırarak öğretmen-öğrenci etkileşiminin sağlayacağı ek faydaların ve eğitimin içinde gerçekleştiği yerel koşullara ilişkin olumlu veya olumsuz yönlerin ihmal edilmesine yol açabilir.
Edmentum
Edmentum platformundaki eğitim çözümleri kendi ifadeleriyle 2024 yılı itibariyle 100 den fazla ülkede 420 bin civarında öğretmene ve 5.2 milyon öğrenciye ulaşmıştır. Platform, “okuldaki eğitime destek”, “kariyer bağlantılı öğrenme”, “testlere hazırlık”, “yaz okulları”, “çift diploma”, “matematik ve sözel becerilerin geliştirilmesi”, “sanal öğrenme” ve “dil öğrenimi” başlıklarında çözümler sunmaktadır.
Edmentum platformu da öğretim materyallerini kişiselleştirerek öğrencilerin bireysel öğrenme ihtiyaçlarına hitap etmekte ve dijital olanakları kullanarak öğrenimi daha etkili ve verimli kılmaya çalışmaktadır. Fakat bu tür platformlar eğitim materyallerinin ticarileşmesi ve öğretmenlerin materyal geliştirme sürecindeki özerkliklerinin azalması gibi olumsuz sonuçlara da yol açabilmektedir.
Watson Education Classroom
Watson Education Classroom (IBM) platformunda platformun amacıyla ilgili şu ifadeler yer alıyor: “Watson Education Classroom, öğrenme deneyimini kişiselleştirerek eğitimi bilişsel çağa taşıyor. Anlama, akıl yürütme ve öğrenme yeteneklerine sahip bilişsel çözümler, eğitimcilerin her öğrencinin öğrenme stillerini, tercihlerini ve yeteneklerini anlamalarına yardımcı olur. Sonuç, her öğrenici için yaşam boyu öğrenme yolculuğu boyunca bütünsel öğrenme yollarıdır. Watson Education Classroom, öğretmenlerin öğrenci sonuçlarını iyileştirmek için gerçekten kişiselleştirilmiş öğrenme sunmasına yardımcı olan bir bulut hizmeti çözümüdür. Öğretmenler, öğrencilerin ihtiyaçlarını anlamak ve öğrenme aktivitelerini kişiselleştirmek için veri elde ederler. Öğretmenler, ders planları, testler ve çalışma sayfaları dahil olmak üzere öğrenme içeriklerini arayabilir ve paylaşabilirler, hepsi öğretmen odaklı sezgisel bir arayüz ile.”
Platform öğrenci verilerini analiz ederek öğretim stratejilerini optimize etmeye çalışmakta ve öğretmenlere veriye dayalı dönüt verebilmektedir. Fakat çokça gündeme getirildiği üzere “büyük veri analitiği” (big data analytics), kullanıcı mahremiyeti konusunda ciddi endişeler yaratmaktadır ve maalesef (ham ve/veya işlenmiş) verilerin ticaretinin yapılmakta oluşu da eğitimin metalaşması sürecini hızlandırmaktadır.
Nearpod
Nearpod adlı platform temel olarak derslerin etkileşimli hale getirilmesi ve gerçek zamanlı geri bildirim sağlanmasına olanak sağlamaktadır. Platformda ders, video veya etkinlik oluşturmak için PowerPointler, Google Slaytlar, PDF’ler, videolar yüklenebilmekte veya 22.000’den fazla hazır, özelleştirilebilir ve standartlara uyumlu ders, video ve etkinlik arasından seçim yapılabilmektedir. Dersler, 20’den fazla biçimlendirici değerlendirme ve dinamik medya deneyimi ile özelleştirilebilmektedir. Öğrencilerin dersleri anlama düzeyleri, ders içeriklerinin görselleştirilmesi, formatif değerlendirmeler ve dinamik medya özellikleri kullanılarak öğretimin yönlendirilmesi dolayımıyla arttırılmaktadır. Ayrıca, gerçek zamanlı verilerden gelen geri bildirimlere dayanarak dersler sırasında öğretim gerçek zamanlı olarak uyarlanabilmektedir.
Nearpod ve benzeri platformlar dersleri etkileşimli hale getirerek öğrenci katılımını ve öğretmenlere anında geri bildirim sağlayarak ders etkililiğini arttırabilir. Fakat, öğrenme sürecinde aşırı teknoloji kullanımı, sınıf içi etkileşimi ve öğrencilerin “sosyal” becerilerini zayıflatabilir.
Gradescope
Gradescope (by Turnitin) öğretici tarafından gerçekleştirilen çevrimiçi veya sınıf içi tüm değerlendirmeleri sorunsuz bir şekilde yönetmeye ve öğrencileri notlandırmaya yardımcı olur. Bu uygulamayla, notlandırma süresi kısalmaktadır. Bir başka ifadeyle, öğrenci ödevleri ve sınavlarının otomatik değerlendirilmesi ve geri bildirim sağlanması yoluyla “değerlendirme” verimliliği artmaktadır.
Gradescope ve benzeri uygulamalar, değerlendirme sürecini otomatikleştirerek öğretmenlerin iş yükünü hafifletebilir ve değerlendirme sürecini “daha tutarlı” hale getirebilir, fakat, otomatik değerlendirme sistemleri, eğitimde bireysel öğrenci ihtiyaçlarının, bireysel farklılıkların ve özgün bağlamsal faktörlerin ihmal edilmesine yol açabilir.
Turnitin Feedback Studio
Turnitin Feedback Studio uygulaması intihali saptamak, akademik dürüstlüğü ve akademik kurumların itibarını korumak için araçlar sunmaktadır. Uygulama ayrıca, notlandırma ve geri bildirimde zaman kazandırma ve öğrenci gelişimini takip emeyi mümkün kılan özeliklere sahiptir. Uygulama akademisyenler tarafından özellikle öğrenci ödevlerinin orijinalliğinin kontrol edilmesi ve geri bildirim sağlanması amacıyla kullanılmaktadır. Olumlu özeliklerine rağmen, Turnitin Feedback Studio ve benzeri uygulamalar öğrenciler üzerinde aşırı denetim hissi veya algısı yaratabilir ve eğitim sürecini daha mekanik hale getirebilir.
Kurzweil 3000
Kurzweil 3000 adlı platform, öğrenciler arasındaki başarı farklarını kapatmak, öğrenci devamlılığını artırmak ve öğrencileri bir üst sınıfa geçişe hazırlamak gibi ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanmıştır. Kurzweil 3000 web sayfasında platformun öğrenme stratejileri ve okul süreçleriyle uyumlu bir yardımcı teknoloji platformu olduğu belirtilmektedir. Platform özellikle öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için okuma, yazma ve öğrenme desteği sağlamaktadır.
Kurzweil 3000, özellikle öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için kişiselleştirilmiş öğrenme sağlayarak bu öğrencilerin eğitim süreçlerine dahil olmasını desteklese de teknolojiye erişim konusunda sınırlamalar yaşayan öğrenciler için herhangi bir avantaj sağlamamaktadır.
Texthelp
Texthelp platformunda öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için destek sağlama, özel eğitim desteği, matematik ve bilim modülü, çalışanları içeren işyerleri ve öğrencileri içeren okullar geliştirmek amacıyla hazırlanmış modüller bulunmaktadır.
Texthelp ve benzeri platformlar özellikle disleksi gibi öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için destek sağlayabilir ve onların öğrenme süreçlerine daha aktif katılımını teşvik edebilir fakat teknolojik çözümler, öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için tek başına yeterli olmayabilir. Bir başka ifadeyle bu tür platformlar öğretmenlere ve diğer destek hizmetlerine duyulan zorunlu ihtiyacı bütünüyle ortadan kaldıramaz.
Tableau
Tableau platformunun tanıtımında misyonlarının insanların verileri görmesini ve anlamasını sağlama olduğu ve bu yüzden ürünlerinin, analist, veri bilimcisi, öğrenci, öğretmen, yönetici veya iş kullanıcısı vb. kullanıcıları ön planda tutacak şekilde tasarlandığı belirtilmektedir. Bu platform eğitim verilerini analiz etme ve görselleştirme amacıyla da kullanılmaktadır.
Tableau ve benzeri platformlar eğitim verilerini analiz etmeyi kolaylaştırarak öğretmenler ve yöneticiler için veriye dayalı karar alma süreçlerini destekler. Fakat sadece veri odaklı karar verme süreçleri, yani, yaşayan insanlardan soyutlanmış veriyi fetiş haline getiren eğitim kararları ve uygulamaları, eğitimin insani ve pedagojik yönleri ihmal edilebilir.
BrightBytes
BrightBytes hem veri depolama hem de veri analizi olanakları sunan bir platformdur. Platform eğitim verilerinin depolanması, analiz edilmesi ve eğitimsel kararların ve uygulamaların desteklenmesi amacıyla da kullanılabilmektedir.
BrightBytes ve benzeri platformlar, eğitim verilerini analiz ederek okulların performansını iyileştirmelerine yardımcı olabilir ve eğitimde verimliliği artırabilir. Fakat, eğitimle ilgili detaylı veri toplanması, öğrenci ve öğretmen gizliliği konusunda problemler yaratabilir.
Quizlet
Quizlet çevrimiçi çalışma araçları ve flash kartlar kullanarak öğrenme desteği sağlayan bir platformdur.
Quizlet ve benzeri uygulamalar, öğrencilerin öğrenme materyallerine kolayca erişmesini sağlar ve öğrenme sürecini oyunlaştırarak daha çekici hale getirir. Fakat Quizlet ve benzeri araçlar, eğitimi yüzeysel bilgi edinimine indirgeme sonucuna yol açabilir ve sorgulama ve anlamaya dayalı derin öğrenme süreçlerini zayıflatabilir.
Duolingo
Duolingo dil öğrenimi için kişiselleştirilmiş ve oyunlaştırılmış dersler sunan ve yaygın olarak kullanılan bir uygulamadır.
Duolingo ve benzeri uygulamalar, dil öğrenimini eğlenceli ve erişilebilir hale getirerek dil eğitimi sürecini esnekleştirebilir ve dil öğreniminin maiyetini düşürebilir. Fakat oyunlaştırmaya dayalı öğretim dilin kültürel ve bağlamsal yönlerinin ihmal edilmesine yol açabilir.
Socrative
Socrative uygulamasının online tanıtımında şu ifadeler vardır: “Anında geri bildirim, öğrenme sürecinin hayati bir parçasıdır. Socrative, sınıf veya ofis için tam da bunu sunar: öğrenmeyi izlemek ve değerlendirmek. Uygulama eğitimcilere zaman kazandırırken öğrenicilere eğlenceli ve etkileyici etkileşimler sağlar.”
Socrative öğrenmede gerçek zamanlı değerlendirme ve geri bildirim sağlamaya dayalı bir uygulamadır. Bir başka ifadeyle uygulama, öğretmenlerin öğrencilerle gerçek zamanlı etkileşim kurmasını sağlayarak ve anında geri bildirim sunarak öğrenme sürecini destekler. Fakat Socrative ve benzeri etkileşim araçları, sınıf içi dinamiklerin ve yüz yüze etkileşimlerin önemini azaltabilir, ve teknolojik bağımlılığı artırabilir.
Eğitimde Ticarileşme ve Metalaşma
Eğtimde yapay zeka destekli platformlar ve uygulamalar etkililik artışı, verimlilik ve eğitim hizmetlerinin üretim maliyetlerinin düşmesi gibi olumlu etkilere sahip olabilir. Yine de bu teknolojilerin eleştirilmesi gereken birçok olumsuz etkisi de vardır. Bu etkileri şöyle sıralayabiliriz:
Yapay zeka destekli platformlar ve uygulamaların çoğu kar odaklı bir anlayışla yani ticari amaçlarla geliştirilmiştir. Bu durum, bu platformları ve uygulamaları kullanan kişilerin ve eğitim kurumlarının piyasa dinamiklerine bağımlı hale gelmesine yol açabilir. Özellikle öğrencilerin bu sistemlerde “eğitim tüketicileri” olarak muamele görmesi, eğitimin toplumsal bir hizmet olmaktan çıkarılması ve eğitim hizmetlerinin bir bütün olarak metalaşması süreçlerini hızlandırabilir.
Eğitimde Öğretmen Rolünün ve Öğretmen Emeğinin Değerinin Azalması
Öğretmen emeğinin değersizleşmesi ve öğretmenlerin toplumsal statülerinde aşınma bu teknolojilerin bir başka olumsuz etkisidir. Dahası eğitim süreçlerinde mekanizasyon, otomasyon ve insansızlaşma eğilimlerinin artması, öğretmenlerin eğitim süreçlerine yaratıcı ve duygusal katkılarının silikleşmesi sonucunu da doğurabilir. Eğitimde yoğun ve yaygın teknoloji kullanımının doğal sonuçlarından bir diğeri de öğretmenlerin eğitim süreçlerindeki pedagojik özerkliklerinin azalmasıdır. Bir başka ifadeyle, öğretmenler, bu platformlar ve uygulamalar tarafından oluşturulan ve dayatılan standartlara ve yöntemlere bağımlı hale gelebilmektedirler.
Eğitimde Sosyoekonomik Ayrışma ve Dijital Uçurum
Bu platform ve uygulamaların çoğunun ücretli olduğu belirtilmişti. Bu maliyeti karşılayamayacak olan kesimler için bu teknolojilere erişmek mümkün değildir. Bu teknolojilere erişim teknoloji altyapısı inşaa edilmemiş veya ilkel olan kırsal bölgelerde yaşayan öğrenciler için de bir sorundur. Bir başka ifadeyle yoksulluk ve/veya teknoloji altyapısı yetersizliği dolayısıyla yapay zeka teknolojilerine erişim imkanlarının eşit olmaması, eğitimde zaten var olan eşitsizlikleri daha da derinleştirebilir.
Son olarak kamu kaynaklarının yapay zeka teknolojilerine yönlendirilmesinin diğer önemli eğitim ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılabilecek kamusal kaynakları azaltabileceği de unutulmamalıdır.
Eğitimde Aşırı Standardizasyon
Yapay zeka uygulamalarında sıklıkla gözlenen aşırı standardizasyon, yerel ve kültürel bağlamları göz ardı ederek eğitimi standartlaştırılmış ve evrenselleştirilmiş tekçi bir modele hapsedebilir.
Yaratıcı ve Eleştirel Düşünmenin Zayıflaması
Standartlaştırılmış eğitim materyalleri ve yöntemleri, öğretmenlerin ve öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerini zayıflatabilir. Eğitim daha mekanik ve ölçülebilir bilgi aktarımına odaklandıkça, eleştirel düşünme becerileri göz ardı edilebilir.
İdeoloji Kontrolü ve Manipülasyonu
Yapay zeka destekli eğitim materyalleri ve öğrenme deneyimleri örtük veya açık ideolojik varsayımlar, yönelimler ve dünya görüşleri doğrultusunda biçimlendirilmiş olabilir. Bu olasılık, yapay zeka destekli platformlar ve uygulamalar dolayımıyla ideolojik manipülasyon riskini artırabilir. Dahası, manipülasyona karşı koymak için gerekli olan bireysel özerklik ve bağımsız düşünme yetenekleri de, yapay zeka tarafından kontrol edilen ve yönlendirilen eğitim deneyimleri içinde zayıflayabilir.
Psikososyal Etkiler
Dijital öğrenme, dijital öğrenme ortamlarına hapsedilmiş öğrencilerin sosyal becerilerini ve yüz yüze etkileşimlerini zayıflatarak sosyal izolasyona yol açabilir. Ayrıca sürekli teknoloji kullanımının, öğrencilerde ve öğretmenlerde “stres ve dijital yorgunluk” yaratabileceği de unutulmamalıdır.
Veri Güvenliği ve Gizlilik
YZ destekli platformlar ve uygulamalar ayrıntılı kullanıcı verilerine dayalı olarak işlevlerini yerine getirebilmektedirler. Bu nedenle kişisel ve kurumsal verileri ayrıntılı olarak toplamakta ve sürekli işlemektedirler. YZ destekli plaformlar ve uygulamaların veri bağımlılıklarının bir sonucu sıklıkla verileri toplanan kişi ve kurumların “veri mahremiyeti ve gizliliği ilkesinin” ihlal edilmesidir.
Eğitimin bireyleri özgürleştirici, özerkleştirici ve iyiye doğru toplumsal dönüşümü merkeze alan niteliklerde sunulabilmesi için teknolojinin eşitlik, özgürlük ve kolektif faydaya odaklanan bir perspektiften eleştirilmesi ve bu eleştiriler ışığında şekillendirilmesi gerekmektedir.
